Tarih Vakfı öncülüğünde, akademisyenler, aydınlar, öğretmenler ve öğrencilerin katılımıyla üç yıl önce başlatılan “Cihan Harbi” projesi, dünyanın geleceğine savaşı değil barışı hâkim kılmak için atılmış küçük adımlardan birisi. İnsanlığın görmüş olduğu en büyük felaketlerden birisinin, Birinci Dünya Savaşı’nın ya da eskilerin tabiriyle Cihan Harbi’nin felaketinden insanlık gerekli dersleri çıkarmadı. 1914-1918 yılları arasında yaşanan büyük trajediyi kat be kat aşan, daha büyük ve acımasız yıkımlar yaratmaya devam etti ve hala da devam ediyor. Bu yıl İstanbul’da hizmet veren dokuz özel okuldan 72 öğrenci, 32 öğretmen bir araya gelerek akademik danışmanların verdiği eğitimler, yönlendirmeler ve bir yıllık kolektif bir çalışma sonucu olarak Cihan Harbi’ni hem tartıştılar, hem de yeniden yazdılar. Sonunda 29 Mayıs Pazar günü Levent Yerleşkemizde bir proje finali sunumu gerçekleştirdiler.
Çalışmanın üç yıl önce başlayan ilk yılında lise öğrencileri, Birinci Dünya Savaşı’na katılan ülkelerin ders kitaplarında konuya hangi bakış açısıyla yaklaşıldığını incelemişlerdi. Sonraki yıl, bu sefer aynı araştırma ortaokul kitapları için ortaokul öğrencileriyle tekrarlandı. Bu yıl ise, lise ve ortaokul öğrencilerinden oluşan karma bir grup, ders kitaplarında 1. Dünya Savaşı’nın nasıl anlatıldığına değil, nasıl anlatılması gerektiğine odaklandılar ve yürüttükleri tartışmalar sonucunda birer bölüm kaleme aldılar.
Bu yılki öğrenci atölyelerinin ilkinde, farklı okullardan gelen öğrencilerimiz karma bir şekilde gruplara ayrılarak ders kitaplarını oluşturan metin, görsel, harita okuma gibi kanıtları nasıl kullandıkları ve kullanırken seçilen kanıtların sıralanışının anlatımı nasıl etkilediği konusunda fikir sahibi oldular. Yine aynı atölyede eleştirel okuma yazma eğitimi aldılar.
Öğrenci atölyelerinin ikincisinde “Farklı perspektiften Tarih Ders Kitaplarına Bakmak: Ezber Tarih dersinin Kaderi midir?” temalı bir atölye düzenlendi. Öğrenciler bu atölyede kanıtlarla çalışmayı öğrendiler. Ardından ödev olarak verilen ders kitabı inceleme sunumunu yaptılar.
İkinci öğrenci atölyesinin ardından öğrenciler, önce çalışmak istedikleri temaya karar verdiler ve 3. atölyeye kadar seçtikleri temayla ilgili ulaşabildikleri kadar kanıt topladılar ve bir “Kanıt Kumbarası” oluşturdular.
Öğrenci atölyelerinin üçüncüsü, öğrencilerin oluşturdukları kanıt kumbarasından sınırlı sayıda kanıt seçerek, sıralayarak, tartışarak, eleştirerek kanıtlara dayanan taslak bir metin oluşturma süreci ile geçti. Oluşturdukları metinleri atölyede sunarak yapılan eleştirilerle yeniden gözden geçirdiler. Öğrenciler kanıtlara dayanan metin çalışmalarını ve eleştirel kompozisyonlarını yazarak danışmanlarımıza ilettiler.
Projenin Levent Yerleşkemizde Terakki Vakfı Kültür Merkezi K1’de gerçekleşen final etkinliği, sırasıyla Tarih Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi, proje danışmanı ve Sosyal Bilimler ve Felsefe Bölüm Başkanımız Fırat Güllü’nün konuşmasıyla açıldı. Güllü, üç yıldır onlarca öğrenci ve öğretmenin katkısıyla hayat bulan bu sıra dışı projenin bir parçası olmaktan duyduğu mutluluktan bahsettiği konuşmasında projenin tarihi ve gelişimi üzerine bilgiler verdi. Ardından söz alan Tarih Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Işık Tamdoğan, Tarih Vakfı’nın kurulduğu günden bu yana ülkemizdeki tarih eğitimine sunduğu katkılardan bahsederek, “Cihan Harbi” projesine katılan tüm öğretmen ve öğrencilere teşekkürlerini sundu. Açılış bölümünde son olarak söz alan Tarih Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi ve proje koordinatörü Nalan Balcı projenin bu son aşamasının bir yıl boyunca izlediği seyir ve elde edilen sonuçlar üzerine bir sunum yaptı.
Etkinliğin ikinci bölümünde katılımcı okullar farklı bakış açılarını yansıtan ve aşağıda belirtilen farklı temalara odaklanan alternatif tarih anlatılarını yazılı ve görsel örneklerden yola çıkarak aşağıdaki sırayla birbirlerine sundular:
1-“Cihan Harbi’nde Çocuk”– İELEV
2-“Cihan Harbi’nde Kadın”– Fevziye Mektepleri Vakfı Özel Işık Ispartakule Ortaokulu
3-“Cihan Harbi’nde Savaş Teknolojisi” –Terakki Vakfı Özel Şişli Terakki Tepeören Anadolu Lisesi ve Vehbi Koç Vakfı Koç Özel Lisesi
4-“Cihan Harbi’ni Yaşayanların Anlattıkları”. Özel Sezin Ortaokulu ve Lisesi
5-“Cihan Harbi’nde Siperde Yaşam” “Cihan Harbi’nde Siperde Yaşam”. Bu projede Ulus Özel Musevi Ortaokulu ve Lisesi ile Terakki Vakfı Özel Şişli Terakki Lisesi
6-“Cihan Harbi’nde Barışı İsteyenler ve Vicdani Ret” Özel ENKA Ortaokulu
7-“Cihan Harbi’nde Propaganda ve İdeoloji” Özel ALEV Ortaokulu ve Özel ALKEV Ortaokulu
Proje final sunumlarının ardından proje çalışmasını değerlendirmek üzere proje danışmanları Marmara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Sayın Yücel Kabapınar ve Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Yar. Doç. Doktor Sayın Erol Köroğlu’nun yanı sıra Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Meltem Toksöz ve Araştırmacı gazeteci yazar Sayın Ayşe Hür’ün katılımları ve Sosyal Bilimler ve Felsefe Bölümü Başkanımız Fırat Güllü’nün moderatörlüğünde bir panel düzenlendi.
Panelde Kabapınar, bir ülkenin eğitiminin çağdaşlığına tarih eğitimine bakarak karar verebileceğimizi söyledi ve Türkiye’de maalesef uzun yıllar tarih eğitiminin yurttaş yetiştirme merkezli sıkıcı bir eğitim tarzına mahkûm edildiğini belirtti. Bu anlamda Tarih Vakfı bünyesinde gerçekleştirilen bu etkinliğin Batı’da örneklerini gördüğümüz düşünen, sorgulayan, eleştirelliği elden bırakmayan Tarih öğrencileri idealine yakınlaşmamızı sağladığını düşündüğünden bahsetti. Ardından söz alan Köroğlu konuşmasına, Tarihçi olmanın kimi tarihçilerimizin iddia ettiği gibi birçok yabancı dil bilmek, özel yeteneklere sahip olmak gibi gereklilikleri olmadığını, herkesin yeterli oranda kaynağa ulaşarak, bir araştırma yaparak tarih çalışması kaleme alabileceğine inandığını söyleyerek başladı. Ancak bunun yazdığımız her şeyin tarih çalışması kabul edileceği anlamında gelmediğini, metodolojik bazı gerekliliklerin yerine getirilmesinin şart olduğunu ifade etti. Bu projede öğrencilerle kanıtlara ulaşmak, onlar üzerinde çalışmak ve eleştirel bir yorum geliştirmek yoluyla bir tarih çalışması yapma deneyimi yaşamanın heyecan verici olduğunu dile getirdi.
Danışmanların ardından söz alan, projeyle hem bir veli hem de profesyonel bir tarihçi olarak ilişkilenen Meltem Toksöz, bu çalışmanın tarih eğitimi konusunda kafasındaki tüm düşünceleri değiştirdiğini anlattı. Geçmişte orta öğretim kurumlarında verilen derslerin bir tarihçi olarak kendisine çok uzak geldiğini ve lise öğretimi ile ilgilenmemeyi tercih ettiğini, ama projeye katılan kızında proje sürecinde yaşanan değişimleri gözlemlemenin bu konudaki fikirlerinin değişmesine yol açtığını belirtti. Son olarak söz alan ve proje hakkında tüm bilgilerini bu etkinlik sırasında edinen Hür, öğrencilerin bu tür ortamlarda kendi entelektüel yeteneklerini ve kendi dil kullanım becerilerini kullanarak gelişkin ürünler ortaya çıkarmasının heyecan verici bir deneyim olduğunu söyledi. Projenin ürünlerini içerecek kitabın yayınlanması sonrasında projenin mutfağına dair daha fazla bilgi edinmeyi dört gözle beklediğini ifade etti.
Üç yıllık projenin final sunumu, soru cevap ve tartışma bölümüyle son buldu.
