Dünyada birçok ülkeyi etkileyen Covid-19 pandemisinden ülkemizin de etkilenmesiyle bir süre önce yüz yüze eğitime ara verip uzaktan eğitime geçtik. K12 seviyesinde uygulanmasa da farklı seviyelerde uygulanan uzaktan eğitim, çoğumuz yabancıyken birden hayatımızın içine girdi.
Uzaktan eğitim, tüm katılımcıların aynı zamanda katıldıkları ve birbirleriyle doğrudan iletişim kurdukları, öğretmenin yönettiği çevrimiçi öğrenme süreci olan eş zamanlı (senkron) öğretim ya da öğrencinin kendi planladığı zaman dilimlerinde sisteme girmesiyle gerçekleştirilen eş zamanlı olmayan (asenkron) öğretim sürecidir. Senkron ve asenkron öğretim ortamları uzaktan eğitimde birbirini tamamlayan ortamlardır.
Ne yazık ki ilk etapta veli ve okul yönetimlerinin çoğu bolca yüz yüze dersin faydalı olacağı düşüncesindeydi. Bu da maalesef birçok öğretmeni aynı anda birçok yeni duruma uyum sağlama çabasının yanında birçok dijital aracı kullanmayı öğrenmeye iterek büyük stres kaynağı oluşturdu. Öğretim tasarımlarımızı güçlendirmek için her teknoloji aracını hemen öğreneceğiz diye bir şey yok tabi ki. Bildiklerimizi kullanırken yeni şeyler öğrenmeyi sabırla zamana yaymalıyız.
Sosyal medyada paylaşım gruplarından gözlemim birçok öğretmenin yazı yansıtma aracı kullanarak öğretmen merkezli bir şekilde tanım, formül ardından da öğretmenin bol soru çözdüğü ve öğrencilerin pasif bir şekilde izlediği senkron dersler oldu. Bu şekilde öğrenmenin gerçekleşmeyeceğini bilimsel çalışmalar gösteriyor. Öncelikle normal süreçte bile doğru olmayan öğretmen merkezli yaklaşımın bu süreçte verimli olması nasıl düşünülebilir? Bilişsel psikoloji bize nasıl öğreneceğimizin ve de nasıl bileceğimizin ancak sosyal etkileşimle vücut bulacağını söylemiştir. Bilişsel yaklaşım bize işbirlikçi öğrenmeyi, sınıf içi tartışmalarını, ikili çalışmaları ya da birlikte yapılan araştırmalar gibi başkaları ile birlikte çalışmanın öğrenmeyi olumlu yönde etkilediğini araştırmalarla (Calfee, Dunlap ve Wat, 1994; Cowie ve van der Aalsvoot, 2000) göstermiştir. Peki o zaman nasıl yapmalıyız?
Bu soruya kendi yanıtımı vermeden önce kendi eğitim ve tecrübelerimden kısaca bahsedeyim. Ortaöğretim Matematik Öğretmenliği Lisansla Birleştirilmiş Tezsiz Yüksek Lisans programını yüz yüze eğitimle tamamladım. Ardından kişisel merakımdan Felsefe Lisans programını uzaktan eğitimle tamamladım. Yazının bu bölümden sonra bu alanlardaki deneyimlerimi ve araştırmalarımı paylaşacağım. Öncelikle temel araçlara ihtiyacımız var. Bunlar öğrencilerin asenkron çalışmalara ulaşmasını sağlayacak öğrenme yönetim sistemi (Moodle, Google Clasroom, vb.), canlı derste kullanılacak platform (Adobe Connect, Zoom, Google Meet, vb) ve bireysel veya toplu haberleşmeyi mümkün kılacak mail sistemi. Uzaktan eğitimde nitelik ve sadeliğin önemli olduğunu araştırmalar gösteriyor. Paylaşılan içerik öğrenciyi içinde boğulup pes ettirecek karmaşada olmamalı. Yönerge kullanımı da çok önemli, özellikle asenkron çalışmalar için verilen yönergeler çok net olmalı. Akışı öğrencilerin kolay takip edebilmesi için günlere bölmekte fayda var. Bir gün üzerinden gidelim. Öğrencinizden ders öncesine asenkronda ön öğrenmeleri çağırıcı bir çalışma, konu için günlük hayat bağlantısı kuracak bir video, merak uyandıracak bir araştırma görevi yapmasını isteyebilirsiniz. Öğrenciler, matematiği anlayarak öğrenmeli, önceki bilgi ve deneyimlerinden faydalanarak yeni bilgiyi aktif bir şekilde inşa etmelidir (NTCM, 2000, s.20). Video oluşturmak için Powtoon, Animato, Explee, iMovie, Camtasia (ücretli) uygulamalarını kullanabilirsiniz. Bilgisayarınızdan ekran kaydı alarak video oluşturmak istiyorsanız; Loom (Şu süreçte ücretsiz hizmet veriyor), Screenpresso, Screencastify, Mac için de kendi uygulaması Quicktime çok kullanışlı.
Senkron ders saati için de çok verimli etkinlikler tasarlanabilir. Ben sınıfta uyguladığım günlük rutinlerimi evirerek senkron derslerime transfer ettim. Derse girişimde öğrencilerime ilk söylediğim şey “Bugün nasılsınız?”dır. Bu benim için iletişim kurmanın başlangıcıdır. İletişim kurmadan herhangi bir şeyi nasıl öğretebilir veya öğrenebiliriz ki? Şu süreçte bundan vazgeçmiyorum. Dersi 2-3 dakika önce açıyorum başladıktan sonraki birkaç dakikayı da buna ayırıyorum. Şu süreçte çok önemli olduğunu düşünüyorum. Dersin girişinde asenkrondaki yaptıkları çalışmalara vurgu yapılarak başlanabilir. Ardından kavram oluşturma etkinliklerine geçilir. Ekran karşısında dikkat süresinin çok kısa olduğunu araştırmalar gösteriyor. Ben derslerimi etkileşimli, birlikte gerçekleştireceğimiz materyal kullanımına dayalı etkinlilerle zenginleştiriyorum. Örneğin aritmetik ortalama formülünü keşfettirmek için sınıfta birim küplerle yaptığım modelleme çalışmasını öğrencilere nohut, fasulye boncukla yaptırdım. Paralelkenarın alanının formülü keşfi sınıfta kağıt, makas kullanarak uyguladığımız dikdörtgenin alanından yola çıkarak paralelkenarın alanını bulma formülüne ulaşma gibi etkinlikleri öğrenciler büyük ilgiyle takip ediyorlar. GeoGebra, Sketchpad, Cabri gibi geometri özelinde araçlar ispat veya kavrama etkinliklerinde uygun konularda işlevsel oluyor. Günlük hayat durumlarının modellenmesi, çıkarımda bulunulması amacıyla Geogebra Graph ve Desmos kullanılabilir. Örneğin Türkiyedeki pandemi verilerinin analiz edilmesi güncel bağlantı sağlamak adına ilgi çekici ve öğretici olabilir. Biliyoruz ki günlerdir haber programlarında artış hızının azalmasının ne demek olduğu anlaşılmaya çalışıyor. Tüm bu araçların kullanımında soru cevap, tartışma ortamları yaratmak önem taşıyor. “Çocukların öğrenmesini sağlayan en temel şey” öğrencilerin problem çözüm yolları ve kendi fikirleri üzerine kurulu (sınıf içi) tartışmalardır(Wood ve Turner-Vorbeck, 2001, s. 186).
Bu etkinliklerin ortak özelliği öğrencilerin öğretmenle ve birbirleriyle etkileşimde olmasıdır. Uygulama aşamasında soru çözme çalışmalarına yer veriyorum. Bilgisayara tablet bağlanması kullanışlı oluyor. Uygulama olarak Explain Everything kullanıyorum. Bunun yerine Educreations, Show Me, vb. kullanabilir. Soruyu bu araçlar üzerinden yansıtarak çocuklara çözmesi için süre tanıyorum. Çözüp çözüp geçmek öğretmenin kendini kandırmasından başka bir şey olmadığını düşünüyorum. Bu süre içinde cevabını bulanlar bana özel mesajla paylaşıyorlar. Çoğunluk tamamladığında çözüm yollarını dinliyoruz ve sınıf katılımıyla soruyu çözüyoruz.
Yaptığım senkron ders yeni kavram öğrenmeye yönelik değil de uygulamaya yönelikse sadece karşılıklı bu yolla soru çözmek sıkıcı olacağından farklı materyallerle uygulama yapmak gerekiyor. Bunun için de Quzizz, FlipQuiz, Kahoot Classic Mode’da öğrencilerle eşgüdümlü yapılacak güzel uygulama çalışmaları tasarlanabiliyor. Corona virüs nedeniyle Kahoot Premium özelliğini öğretmenlere ücretsiz açtı. Bu uygulamalarla anında geri bildirim alabiliyorsunuz. Soru çözmenin dışında örneğin ders esnasında tüm sınıfın fikrini alarak bir sınıf panosu oluşturmak isteyebilirsiniz. Bunun için Padlet aracında daha önceden hazırladığınız bir panonun linkini yine mesaj bölümünden paylaşırsanız saniyeler içinde sınıf panonuz oluşabiliyor. Benzer şekilde sınıf katılımıyla bir kavram haritası oluşturmak için Popplet aracını kullanabilirsiniz. Bu araçlar asenkronda da kullanılabilir. Yeter ki tasarıma doğru akışta yerleştirilsinler. Öğretim sürecinde farklı öğrenme biçimlerine sahip çok sayıda öğrencinin bulunduğunun dikkate alınmasını ve bu nedenle kullanılan öğretim yöntemlerinin çeşitlendirilmesini, bilginin sunumunda farklı eğitim ortamlarından yararlanılmasını ve kavramsal ve deneyimsel bilginin dengelenmesini önermektedir (Şimşek, 2006).
Senkron dersten sonra öğrencinin pekiştirme yapması amacıyla asenkron çalışma yapması gerekir. Bu LearningApps, Socrative, Kahoot uygulamasında Challenge Mode’da hazırlanmış çalışma, kitap veya çalışma kağıdı üstünde bir çalışma da olabilir. Kitap ve çalışma kağıtlarının çözümü de mutlaka asenkron sistemde olmalıdır. Genelde videolu çözümlerini paylaşmayı tercih ediyoruz. Pratik yapmak için web tabanlı oyunlar paylaşıyoruz. EDpuzzle’da hem konu tekrarı yapması hem uygulama yapması hem de size geri bildirim sağlaması açısından güzel bir araç. Bir video hazırlıyorsunuz, videoda aralara sorular yerleştiriyorsunuz. Bu cevaplar size raporlanıyor. Asenkron çalışmalarda öğrencilerin ortaklaşa yapacakları çalışmalar etkileşimi arttırarak öğrencilerim gelişimine fırsat tanıyacaktır. Bu süreçte Google Documents, Google Slayts, Google Spreadsheet araçları birlikte çalışmaya olanak sağlıyor.
Sıra geldi ölçme ve değerlendirmeye. Ara ölçmelerinnin yanı sıra haftanın bitiminde yapılan çalışmalara yönelik ölçme değerlendirme çalışması da dijital araçlarla çeşitlendirilebilir. Google okul sistemi için Google Forms çok kullanışlı bir araç. Öğrenciye daha ayrıntılı geri bildirim vermek istiyorsak da tercihimiz Wizer.me uygulamasından yana olabilir. Wizer.me’de hem öğrencilerden yazma, çizme, ses kaydı gibi farklı şekilde cevap alabilir, aynı metotlarla siz de geri bildirim verebilirsiniz. Çalışmanıza soruların yanı sıra konu anlatım videosu veya dökümanı da eklenebiliyor olması tekrar ve uygulama amaçlı da kullanılmasını sağlıyor.
Genel anlamda süreci özetlemeye çalıştım. Bunun dışında farklılaştırmaya da değinmek istiyorum. Kazanımlarda yatayda genişleme anlamında farklılaştırma ön plana çıkıyor. Matematiğe ilgi duyan ve bu alanda artı yönde farklılaşan öğrenciler için sisteme asenkron çalışmalar yüklenmelidir. Bu çalışmalar gönüllülük esasına dayanmalıdır. Bu öğrencilerin çalışmalara yönlendirmek için doğru iletişim yolları kullanarak iç motivasyonu geliştirecek telkinlerde bulunulmalıdır. Öğrencilere bu çalışmaları yaptıktan sonra mutlaka geri bildirim verilmelidir. Benzer uygulama zorlanan öğrenciler için de yapılmalıdır. Önerilen çalışmalardan onları aşırı zorlayacak ve süreçten uzaklaştıracak görevler çıkarılarak kazanımı pekiştirecek temel düzeyde çalışmalara yönlendirilebilirler.
Bir diğer konu da müfredat yetiştirme çabası. Müfredat yetiştirme yolunda aceleci davranmak iyi bir fikir değil şu süreçte. Müfredatta sadeleştirmeye gidebiliriz. Tüm kazanımları verebiliriz belki ama hangi kazanımlara ağırlık vermek gerektiğini matematiksel ardıllık gerektiren, olmazsa olmaz kazanımlara ağırlık vererek akışımızı hazırlayabiliriz. Matematik öğrencilerin birçok beceriyi kazanmayı sağlayacak bir araçtır. Bu süreçte kazanım yetiştirme derdine düşüp öğrencileri bu araçtan mahrum bırakmayalım derim.
Hepimize kolay gelsin.
Şadan Efe
Kaynaklar:
Öğretişim-Eğitim Psikolojisine Çağdaş Bir Yaklaşım, Prof.Dr. Zeynep Avanoğlu Kızıltepe, Epsilon Yayıncılık, Mart 2007
Eğitim Psikolojisi -T.C Anadolu Üniversitesi Yayını:2241, Kasım 2014İlkokul ve Ortaokul Matematiği Gelişimsel Yaklaşımla Öğretim, Pearson, 2016
www.nctm.org
*Bu yazı, 26 Nisan 2020’de www.egtmatematik.com’da yayımlanmıştır.
